De Gelderlander 17 december 2021

Het jaar 2022 markeert twee belangrijke mijlpalen in de lokale geschiedenis. Om dit op grootste wijze te herdenken, organiseren meerdere clubjes mensen diverse activiteiten.
Variërend van tentoonstellingen en documentaires tot een heuse kasteelboot, vol authentieke martelwerktuigen. Alles met een slag om de arm, want zolang het coronavirus niet aan banden wordt gelegd weten de organisatoren niet waar ze aan toe zijn.
Maar de hoogtepunten liggen wat ons betreft op 3 april tijdens de opening van alle evenementen in Lobith bij het schipperspoortje en schutterij Excelsior. Maar ook op de afsluiting eind augustus. Hierin willen we Tolkamer terugbrengen naar de middeleeuwen. Onder meer met een kasteelschip”, vertelt Gerard van Hall. Hij houdt
zich met een aantal anderen bezig met de herdenking van 800 jaar tolheffing in Lobith en later in Tolkamer.

Zelfs in Frankrijk komt Lobith veel terug bij de herdenkingen. Hier in Nederland worden we amper genoemd. Dat willen we veranderen.
Hein Janssens , Heemkundekring Rijnwaarden

De oversteek van Lodewijk XIV bij de Rijn bij Lobith op 12 juni 1672, geschilderd door Adam Frans van der Meulen. Op de achtergrond zie je het kasteel Tolhuys. © Rijksmuseum

Terug naar de gloriedagen

Het idee voor een grootschalige herdenking kwam twee jaar terug tot stand in de kroeg. ,,Het ging toen over 1972, toen werd voor het eerst stilgestaan bij dit historische gegeven. We dachten met enige weemoed terug aan dat weekend”, zegt Van Hall.

Als het aan hem ligt gaat Tolkamer weer even terug in de tijd en floreren zoals in 1972. Het waren gloriejaren voor het dorp, want schippers moesten tol betalen in het dorp. In deze gloriedagen zaten de kroegen vol en werden de vele winkels drukbezocht.

Samen met zijn kompanen wil hij de inwoners van beide dorpen bewust maken van dit stukje geschiedenis. Niet alleen met een tentoonstelling, maar ook met een educatief programma. ,,We zoeken alleen nog sponsoren”, zegt hij met een knipoog.

Agenda met belangrijkste evenementen:

• Zondag 3 april: Opening 800 jaar Tol in Lobith. Festiviteiten bij Schipperspoortje en het terrein van schutterij Excelsior,
• Zaterdag 11 en zondag 12 juni: Openingsweekend herdenkingen 350 jaar na Rampjaar 1672,
• Zaterdag 20 augustus: Tolkamer in de middeleeuwen,
• Zondag 28 augustus: Eiland Schutterstreffen en afsluitfeest van 800 jaar Tol in Tolkamer.

Vergeten stukje Nederlandse geschiedenis
Ondertussen zit ook de Heemkundekring Rijnwaarden niet stil. Zij hebben zich volledig gestort op de herdenking van het rampjaar 1672, waarbij de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op 12 juni vanuit Lobith werd binnengevallen door de Franse troepen van Zonnekoning Lodewijk de Veertiende. Een gegeven dat tot afgrijzen van de Heemkundekring vaak wordt vergeten in de Nederlandse geschiedenis.

“Zelfs in Frankrijk komt Lobith veel terug bij de herdenkingen. Hier in Nederland worden we alleen genoemd als het bekende schilderij van Adam Frans van der Meulen. Daarna blijft het stil. Dat willen we veranderen door te zorgen dat Lobith en de Slag om het Tolhuis verankert in onze regionale en nationale geschiedenis”, vertelt Hein Janssens van de Heemkundekring Rijnwaarden.

Franse soldaten naar Lobith?
De leden van de historische vereniging willen het weekend van 12 juni gebruiken als startpunt, al staat het exacte programma nog niet vast. ,,Dat heeft alles te maken met de coronamaatregelen. We hebben tal van ideeën, maar overleggen in een grote groep is lastig. Daarbij komt dat we niet weten wat in de de zomer van 2022 allemaal wél en niet kan”, verklaart Janssens over de tamelijk lege agenda.

Toch zijn er volgens Janssens tal van ideeën, waaronder een tentoonstelling en documentaire. ,,En een stoutmoedig plan, namelijk om iets op te zetten à la het ontzet van Groenlo, dat jaarlijks door acteurs wordt nagespeeld. Maar of dat ons ook daadwerkelijk lukt…”

Roemruchte geschiedenis van twee dorpen aan de Rijn

De loop van de Rijn is van cruciaal belang voor de totstandkoming en groei van de dorpen Lobith en Tolkamer. Dat blijkt al in de vroege dertiende eeuw. Door de veranderende loop van de rivier was het voor graaf Gerard III van Gelre noodzakelijk om de tolheffing niet langer te doen in Arnhem, maar dichter bij de grens van zijn hertogdom Gelre.

Een ansichtkaart van kasteel het Tolhuis in Lobith, welke tussen 1300 en 1700 een belangrijke functie had binnen de scheepsvaart. Schippers moesten hier namelijk tol betalen. © Liemers Museum

Op 3 april 1222 kreeg hij hiervoor de toestemming van Frederik II, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Vanaf dat moment moesten schippers tol betalen bij Oud-Lobith. Dit moet gelegen hebben aan de voet van de Eltenberg. Vanaf 1307 verschoof de tolheffing vanwege de nieuwe loop van de Rijn naar het huidige Lobith, namelijk naar kasteel het Tolhuis.

Dit kasteel vertolkte eeuwen later een hoofdrol bij de inval van de Franse troepen van Lodewijk XIV op 12 juni 1672. De Fransen vielen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden via Lobith binnen, waarna groten delen van het huidige Nederland werden veroverd. Het jaar 1672 ging de geschiedenisboeken in als het rampjaar.

Na de slag om het Tolhuis raakte het kasteel in verval. Toch bleef de tolheffing belangrijk voor de dorpen, al verschoof dit tijdens het ontstaan van het huidige Nederland in 1815 naar Tolkamer. Hier werd tot het openstellen van de Europese binnengrenzen op 1 januari 1993.

Dit bleek een klap voor de middenstand in het dorp, omdat schippers niet langer hoefden aan te leggen om tol te betalen. En zodoende ook hun boodschappen en kroegbezoeken elders deden.