800 jaar Tol’ wordt komend jaar groots gevierd
Hoe de tolheffing op de Rijn de geschiedenis van Tolkamer bepaalde
In 2022 is het achthonderd jaar geleden dat voor het eerst tol werd geheven op de Rijn, op de plek waar de rivier ons land binnenkomt. In 1993 werd het fysiek heffen van tol definitief afgeschaft, maar in de historie van Tolkamer blijft het iets dat heel veel impact heeft gehad op de ontwikkeling van het dorp. Vandaar dat in 1972 op een grootse manier ‘750 jaar Tol’ werd gevierd en vandaar dat dat in 2022 nog eens dunnetjes wordt overgedaan in verband met ‘800 jaar Tol’.
Gerard van Hall (72) van de organisatie 800 jaar Tol kan het zich herinneren als de dag van gisteren. Hoe in 1972 750 jaar Tol werd gevierd. Gerard: “Ik was 22, het was zo’n beetje mijn eerste grote feest. Het hele dorp was versierd en iedereen deed mee. De tolheffing is altijd een groot ‘ding’ geweest voor Tolkamer. Vandaar dat we twee jaar geleden de koppen al bij elkaar hebben gestoken. Met achthonderd jaar tol moeten we iets.”
De uitwerking is inmiddels grotendeels gereed. In de maanden april tot en met augustus 2022 zijn er meer dan tien activiteiten. Met als belangrijkste: de opening op 8 mei in het verenigingsgebouw van Schuttersgilde Excelsior in Lobith, de dag Tolkamer in de Middeleeuwen op zaterdag 20 augustus en Het Eiland Schutterstreffen op zondag 28 augustus, dat gelijk ook het slotfeest is van 800 jaar Tol.
Tolkamer heeft het goed staan. Er is een twaalf man/vrouw sterk organisatiecomité gevormd en men weet zich verzekerd van de hulp van vele anderen. Gerard van Hall hoop van harte dat het lukt de hele gemeenschap van Lobith en Tolkamer bij de festiviteiten te betrekken. “Daarbij kunnen we een voorbeeld nemen aan het feest van vijftig jaar geleden. Dat was echt een feest voor en door de inwoners.”
Samenvatten
Achthonderd jaar tol samenvatten in een paar alinea’s valt niet mee, maar we doen een poging. Je hoeft geen wiskundige te zijn om te kunnen uitrekenen dat de tolheffing (een soort wegenbelasting, maar dan voor het gebruik van waterwegen, red.) in 1222 werd ingevoerd. Het is graaf Gerard van Gelre die in dat jaar van Keizer Frederik II van Pruisen toestemming krijgt de tolheffing te verplaatsen van Arnhem naar Lobede (nu Lobith).
Het ‘vertollen’ gebeurt die eerste jaren door een leenman vanuit een boerderij met de naam Vronenhoff. Later wordt speciaal voor het heffen van tol het indrukwekkende Kasteel Tolhuys gebouwd.
Maar dan wordt het 12 juni 1672. Het Franse leger van Lodewijk XIV zet de aanval op Nederland in en onder meer bij Kasteel Tolhuys in Lobith wordt fel slag geleverd. Er vallen niet alleen veel doden, ook het kasteel gaat verloren. Het enige dat er vandaag de dag nog van is terug te vinden is het schipperspoortje aan de Dorpsdijk.
Lands- en riviergrenzen
In de loop der eeuwen veranderde zowel de landsgrens tussen Nederland en Duitsland als de loop van de rivier enkele keren. Zo behoort de Liemers pas sinds 1816 definitief bij Nederland. Dat is kort na het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden in 1813. In die jaren wordt niet alleen de eerste Grondwet vastgesteld (1814),
Van de redactiemaar er ontstaat ook nieuwe wetgeving voor het heffen van invoerrechten aan de grens. In 1862 wordt die wetgeving opnieuw aangepast, net als in 1962. Sinds dat jaar is de Algemene wet inzake douane en accijnzen van toepassing. Een jaar later, in 1963, vond voor de laatste keer een grenswijziging plaats.
Dan zijn we in 1993. Door het wegvallen van de Europese binnengrenzen is het voor schippers niet meer nodig bij het passeren van de landsgrens het douanekantoor te bezoeken. Ze hoeven niet meer aan te leggen en dat heeft ingrijpende gevolgen voor Tolkamer, weet Gerard van Hall uit eigen herinnering.
“Tot 1993 hadden we hier in Tolkamer wel veertien cafés en een bloeiende middenstand. Alleen omdat al die schippers moesten aanleggen voor het afhandelen van de formaliteiten. Terwijl de schippersvrouwen hun inkopen deden in het dorp, gingen de mannen naar het café om een biertje te drinken. Dat viel in 1993 in een klap allemaal weg. Sindsdien profileert Tolkamer zich vooral als toeristenplaats.”
De Vlotburg. Dit drijvende middeleeuws museum uit Nijmegen komt in juli en augustus in Tolkamer aan de kade te liggen.
Organisatie
Dat laatste zie je ook terug in de organisatie van de viering van 800 jaar Tol. In 1972 werd het feest ter gelegenheid van 750 jaar Tol opgetuigd met een flinke subsidie van de toenmalige gemeente Herwen en Aerdt. Er verscheen destijds zelfs een boek over de tolheffing.
Volgend jaar is dat heel anders. De gemeente (nu Zevenaar) houdt zich afzijdig en het is de Stichting Horeca Tolkamer die het voortouw neemt. Gerard van Hall heeft er zin én vertrouwen in. “Een mooie aanleiding voor gezellige, feestelijke activiteiten.”
In het kader van 800 jaar Tol zijn een jaarkalender 2022, een speciale vlag en er is een speciaal witbier gebrouwen. Kijk voor meer informatie op: www. 800jaartol.nl.
